ดังนั้น เมื่อบุคคลใดที่ย้ำคิด ย้ำพูด และย้ำทำ ในสิ่งที่ดีอยู่เป็นประจำ ก็จะทำให้นิสัยดีๆเกิดขึ้นติดตัวบุคคลนั้นไปตลอด แต่ในทางตรงกันข้าม ถ้าหากบุคคลใดที่ย้ำคิด ย้ำพูด และย้ำทำ ในสิ่งที่ไม่ดีอยู่บ่อยๆ ก็จะทำให้บุคคลนั้นได้นิสัยที่ไม่ดีติดตัวไปเช่นกัน เมื่อบุคคลใดได้ทำสิ่งใดสิ่งหนึ่งอยู่เป็นประจำ ด้วยการย้ำคิด ย้ำพูด และย้ำทำ ผ่านกิจวัตรกิจกรรมในชีวิตประจำวัน ก็จะทำให้สิ่งนั้นกลายมาเป็นพฤติกรรมเคยชินของบุคคลนั้น หรือที่เรียกว่า นิสัย หรือ สันดาน นั่นเอง และนิสัยนี้จะเป็นโปรแกรมประจำตัวของแต่ละบุคคล ที่มีความสำคัญอย่างมากต่อชีวิต ทั้งนี้เป็นเพราะนิสัยทั้งด้านดีและด้านไม่ดีจะกลายโปรแกรมประจำตัวติดตามตัวบุคคลนั้นไปข้ามภพข้ามชาติ

 

 

        สำหรับนิสัยไม่ดีที่มีอยู่ในตัวของเรานั้น แท้จริงแล้วเกิดขึ้นจาก กิเลส ที่มาบีบคั้นใจโดยที่เราไม่รู้ตัว อีกทั้งยังบังคับให้คิดชั่ว พูดชั่ว และทำชั่ว อีกด้วย โดยที่กิเลสนี้ ก็คือสิ่งที่แฝงติดอยู่ในใจของเรา แล้วทำให้ใจของเราเศร้าหมองขุ่นมัว เปรียบเหมือนกับการใส่สีลงไปในน้ำใส ก็จะทำให้น้ำใสเกิดการเปลี่ยนสีไปจากเดิม เช่นเดียวกันกับสภาพใจดั้งเดิมของเรานั้น ก็มีลักษณะที่ใส สะอาด และบริสุทธิ์ แต่ด้วยกิเลสนี้เอง จึงทำให้ใจของเราเสียสภาพที่ดีงามไป ซึ่งกิเลสมีอยู่ด้วยกันสามตระกูลใหญ่ๆ ดังต่อไปนี้ คือ

 

1.กิเลสตระกูลโลภะ คือ กิเลสที่ทำให้มนุษย์และสรรพสัตว์ทั้งหลายเกิดความอยากได้จนเกินพอดี ถึงกับเกิดอาการดิ้นรนจนอยู่ไม่เป็นสุข และหากระงับความอยากที่เกิดขึ้นไม่ได้ ก็จะเป็นต้นเหตุให้คิดแสวงหาสิ่งที่อยากได้มาครอบครองด้วยวิธีการต่างๆ แต่ถ้าหากไม่ได้สิ่งที่ต้องการนั้นมาด้วยวิธีการที่ชอบธรรม ก็จะนำให้ไปทำความชั่วต่างๆ เช่น ลักขโมย ทุจริต คอรัปชั่น โกง ปล้น หรือฆ่าคนตาย เป็นต้น

 

2.กิเลสตระกูลโทสะ คือ กิเลสที่ทำให้มนุษย์และสรรพสัตว์ทั้งหลายเกิดความรู้สึกโกรธ ขัดเคือง ไม่พอใจ เพราะถูกขัดใจด้วยสิ่งที่ไม่ชอบใจ ซึ่งถ้าหากระงับความโกรธที่เกิดขึ้นไม่ได้ ก็จะเป็นต้นเหตุให้คิดประทุษร้าย และทำลายผู้ที่ทำให้ตนเองรู้สึกขัดใจด้วยวิธีการต่างๆ เช่น ฟ้องร้อง ยึดทรัพย์ เผาบ้านเรือน หรือฆ่าผู้นั้นให้ตาย เป็นต้น

 

3.กิเลสตระกูลโมหะ คือ กิเลสที่ทำให้มนุษย์และสรรพสัตว์ทั้งหลายเกิดความหลงผิด มีความรู้ความเข้าใจคลาดเคลื่อนไปจากความเป็นจริง จนเป็นผลทำให้มนุษย์และสรรพสัตว์ทั้งหลายไม่รู้จักผิดชอบชั่วดี ไม่รู้จักบาปบุญคุณโทษ และไม่เชื่อในเรื่องกฎแห่งกรรม กลายเป็นคนมีความเห็นผิดอย่างสุดโต่ง ทำให้ปิดกั้นหนทางสวรรค์และพระนิพพานของตนเองไปในที่สุด ดังนั้น เมื่อผู้ใดถูกโมหะเข้าครอบงำจิต จนเกิดความหลงผิด ย่อมทำให้คำพูดและการกระทำของผู้นั้นผิดพลาดตามไปด้วย