ชาดก 500 ชาติ
อนภิรติชาดก-ชาดกว่าด้วยจิตขุ่นมัว ไม่ขุ่นมัว
พราหมณ์ผู้เศร้าหมองเพราะถูกกระแสกิเลสเข้าครอบงำจิตใจ
ความสำเร็จในมรรคผล การบรรลุญาณสมาบัติของผู้ปฏิบัติกรรมฐานนั้น เกี่ยวข้องด้วยความสมถะสันโดษหลุดพ้นจากกิเลสอันอยากได้อยากมีเป็นอย่างยิ่ง
ผู้ปฏิบัติภาวนา แม้สำเร็จญาณระดับใดแล้วก็ตาม แต่หากรับเอาอาสวะกิเลสเข้าจิตใจแม้น้อยนิด
พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงแสดงธรรม ณ พระเชตวันมหาวิหาร
ญาณวิเศษที่พากเพียรมา ก็จักเสื่อมลงถดถอยลงสิ้น ดังเรื่องราวเรื่องหนึ่งที่เกิดขึ้น ณ เบื้องพระพักตร์ของพระพุทธองค์ ณ พระเชตวันมหาวิหารคราวหนึ่ง
ท่ามกลางที่ประชุมของทั้งภิกษุสงฆ์และฆราวาส
พราหมณ์ผู้เศร้าหมองได้นำมาลัยดอกไม้หอมมาบูชาพระสัมมาสัมพุทธเจ้า
มีพราหมณ์ผู้หนึ่งถือของหอมและดอกไม้สด มายังพระวิหารเพื่อบูชาพระพุทธองค์ วงหน้าของพราหมณ์ผู้นี้ไร้ซึ่งความสุข ดวงตาส่อแววสิ้นหวัง
พราหมณ์ผู้นี้เดินไปรวมกลุ่มกับอุบาสก อุบาสิกาเงียบๆ
พราหมณ์ผู้เศร้าหมองมีสีหน้าและแววตาที่กลัดกลุ้มและสิ้นหวังในชีวิตยิ่งนัก
“ทำไม ชีวิตเราถึงเป็นเยี่ยงนี้ไปได้นะ จะทำอย่างไรกับชีวิตดีหนอ” เมื่อนั่งจัดที่จัดทางเสร็จเรียบร้อยพราหมณ์ก็ประณตน้อมฟังพระพุทธมนต์
พร้อมกับชาววัตถีคนอื่นๆ กระแสความทุกข์นั้น
พราหมณ์ผู้เศร้าหมองได้นั่งฟังธรรมรวมกลุ่มกับอุบาสกและอุบาสิกาทั้งหลาย
สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงสัมผัสรู้ด้วยข่ายพระญาณ ทรงมีพระกรุณาธิคุณตรัสถามมายังจากอาสนะประธานซึ่งไกลเกินเสียงกู่ตะโกน
หากแต่พราหมณ์กลับได้ยินดุจรับสั่งอยู่เบื้องหน้า
พระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้มองเห็นความทุกข์ของพราหมณ์จากข่ายพระญาณ
“ดูก่อนมานพ เธอยังสอนมนต์อยู่หรือ มนต์ของเธอยังดีอยู่หรือ” “ข้าแต่พระองค์ บัดนี้จิตข้าพระองค์ขุ่นมัวไป มนตราไม่อาจสำเร็จได้แล้วพระพุทธเจ้าข้า”
อันพราหมณ์ผู้นี้รอบรู้ เจนจบไตรเพท เป็นอาจารย์ที่มีชื่อเสียงของสาวัตถี
พราหมณ์ผู้เศร้าหมองได้ตรัสตอบคำถามที่พระพุทธองค์ทรงตรัสถาม
ซึ่งต่อมาได้เป็นพระอาจารย์ของพระกุมารกษัตริย์และคหบดีมากมาย การสาธยายมหามนต์ก็จับใจ เป็นที่ชื่นชอบของพราหมณ์ของพราหมณ์นิกายทั่วไป
พราหมณ์อาจารย์สอนศิษย์อยู่ได้ไม่นานก็สละโสด ออกครองเรือน
พราหมณ์มีลูกศิษย์มาร่ำเรียนที่สำนักกันอย่างมากมาย
จิตที่เคยสงบอย่างสันโดษ ก็เริ่มถูกแทนที่ด้วยราคะ โลภะ โมหะ ลุ่มหลง ทั้งหลงในรูปลักษณ์ เครื่องบำรุงสุขทางกาย “พี่จ๋า มาทางนี้สิจ๊ะ
น้องจะป้อนสุราอาหารให้พี่เอง”
พราหมณ์อาจารย์ได้สละโสดออกครองเรือนมีครอบครัว
“จ้าๆ จ้าๆ ตั้งแต่พี่ได้เจ้ามาเป็นคู่ทุกข์ คู่สุข พี่เจริญอาหารขึ้นเยอะเลย เฮอะๆๆๆ ” ความโลภในทรัพย์สินเงินทองและแพรพันธ์ก็เกิดขึ้น
ทั้งยังครุ่นคิดแต่การค้า การลงทุน อีกทั้งห่วงใยโคกระบือ ที่นา ทาส
จิตใจของพราหมณ์หมกมุ่นอยู่กับทรัพย์สินจนไม่มีเวลาสาธยายมนต์
โอกาสบำเพ็ญเพียรสาธยายมนต์ก็เหือดหายไป “พี่จ๊ะ พี่มาดูนี่สิจ๊ะ ค้าขายครั้งนี้ ได้กำไรตั้งมากมายมายเลยนะ คราวหน้าหากพี่ทำกำไรได้อีก
ซื้อแก้วแหวนสร้อยทองให้น้องอีกนะจ๊ะ น้องอยากมีเก็บไว้เยอะๆ เลย” “ไดสิจ๊ะ อะไรที่เจ้าชอบ พี่จะหามาให้เยอะๆ เลยจ้า”
พราหมณ์และภรรยาชื่นชมกับทรัพย์สมบัติที่ตนหามาได้
ไม่นานนักหลังการมีภรรยาและครอบครัว พราหมณ์ผู้เคยขลังวิทยามนต์ตรา ก็ถึงจุดเสื่อมถอย มนต์ต่างๆ ไม่อาจสาธยายได้อีกต่อไป “โอ้ จิตของเรา
ถูกอำนาจกิเลสทำลายหมดแล้ว นี่เราไม่สามารถท่องมนต์ได้อีกต่อไปแล้ว”
พราหมณ์ได้เดินทางทำมาค้าขายพร้อมกับครอบครัวของตน
ยามกลัดกลุ้มไร้ทางออก พราหมณ์ผู้เป็นครูสอนมนต์ จึงมุ่งมายังพระเชตวัน เพื่อฟังพระธรรมเทศนา กราบบังคมของหลักปรัชญาชีวิตไปเป็นหลักชัย
เหมือนกับที่ชาวชมพูทวีปกระทำกันในเวลานั้น
เมื่อเสร็จจากภาระกิจการค้าพราหมณ์ก็กลับมาฝึกฝนวิทยามนต์ตรา
สมเด็จพระบรมศาสดาทราบในญาณวิเศษจนสิ้น ตรัสแก่พราหมณ์นั้นว่า “ดูก่อนมานพ มิใช่แต่เวลานี้เท่านั้น แม้เมื่อก่อนมนต์ของเธอก็มีอานุภาพ
เฉพาะยามที่จิตไม่ขุ่นมัวเท่านั้น”
พราหมณ์ผู้ถูกกิเลสเข้าครอบงำไม่สามารถสาธยายมนต์ได้อีก
ครั้นพราหมณ์ผู้หม่อนหมองทูลอาราธนา จึงทรงนำเรื่องอดีตชาติมาตรัสเล่า ใน อนภิรติชาดก ดังนี้ ยังมีตระกูลพราหมณ์มหาศาลตระกูลหนึ่ง
ส่งให้กุมารพราหมณ์เข้าศึกษาเล่าเรียนในตักศิลาและเติบโตขึ้นในความดูแลอบรมสั่งสอนของอาจารย์ทิศาปาโมกข์
พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงตรัสเล่าอดีตชาติของพราหมณ์ใน อนภิรติชาดก
กุมารพราหมณ์ศึกษาไตรเพท จนชำนาญ “ศิษย์เอ๋ย บัดนี้เจ้าได้ศึกษาไตรเพทต่างๆ จนชำนาญดีแล้ว เจ้าจงนำความรู้เหล่านี้ไปก่อให้เกิดประโยชน์เถิด”
“ศิษย์ขอบคุณอาจารย์ที่สั่งสอนศิลปะวิทยาจนชำชอง จากนี้ ศิษย์จะนำความรู้เหล่านี้ ไปก่อประโยชน์ขอรับ”
พราหมณ์หนุ่มได้มาเล่าเรียนกับอาจารย์ทิศาปาโมกข์
หลายปีผ่านไป วิทยเวทก็แก่กล้าขึ้น จนเจนจบสารพัดมนต์ตรา สาธยายมนต์ทุกคัมภีร์ไม่มีผิด ไม่ติดขัด จนได้รับความไว้วางใจ ได้เป็นคุรุผู้หนึ่งในสำนัก
“บัดนี้เราก็คงได้ใช้ความรู้ที่ร่ำเรียนฝึกฝนมา ให้เกิดประโยชน์ได้แล้วสินะ”
พราหมณ์หนุ่มได้เล่าเรียนศึกษาไตรเพทจนสำเร็จและชำนาญ
ไม่นานสักเท่าใดทั้งราชบุตรและกุมารพราหมณ์ทั่วสารทิศก็ให้ความยำเกรงไม่น้อยไปกว่าอาจารย์ทิศาปาโมกข์ “ศิษย์ทั้งหลายจงตั้งใจศึกษาจากอาจารย์ให้ดีเถิด
สิ่งเหล่านี้ที่อาจารย์ได้พร่ำสอน จะก่อให้เกิดประโยชน์กับตัวของศิษย์มากมายนัก”
พราหมณ์หนุ่มได้รับตำแหน่งเป็นอาจารย์สอนราชบุตรและกุมารพราหมณ์ทั้งหลาย
จนกระทั่งวันหนึ่งกุมารพราหมณ์ผู้นี้ ได้รับหน้าที่เป็นอาจารย์ของกุมารชาวกษัตริย์ “ศิษย์เอ๋ย บัดนี้ถึงเวลาแล้ว ที่เธอจะต้องรับหน้าที่สอนมนต์
และพรหมจริยาต่างๆ แก่กุมารชาวกษัตริย์และกุมารพราหมณ์ของสำนัก”
กุมารกษัตริย์และกุมารพราหมณ์ทั่วสารทิศพากันหลั่งไหลมาเรียนไตรเพทกับพราหมณ์หนุ่ม
“ขอบพระคุณอาจารย์ที่ไว้ใจศิษย์ให้รับหน้าที่นี้ ศิษย์จะตั้งใจสอนมนต์อย่างดีที่สุดขอรับ” การสอนพระเวท ถ่ายทอดอัครมนต์ตรา แม้เป็นภาระยากยิ่ง
แต่พราหมณ์มานพก็กระทำได้สำเร็จงดงามอยู่เสมอ
ทั้งศิษย์ขัตติยะและกุมารพราหมณ์ต่างพากันเก่งกล้าในไตรเพทชั้นสูง
“สิ่งที่อาจารย์สอนไป พวกเจ้ามีอะไรสงสัยหรือไม่” “ไม่มีขอรับ อาจารย์ได้สอนศิษย์อย่างดี จนศิษย์เข้าใจอย่างท่องแท้แล้วขอรับ” ทั้งศิษย์ขัตติยะกุมาร
และวรรณะพราหมณ์ต่างเก่งกล้าในไตรเพทชั้นสูง
พราหมณ์หนุ่มสร้างความอัศจรรย์ใจให้กับเหล่าศิษย์อยู่บ่อยครั้ง
ความสำเร็จดังนี้เกิดจากจิตอันสงบนิ่งไม่มีอารมณ์ใดๆ ออกไปสัมผัสสิ่งเร้า บังเกิดสมาธิทุกขณะของการสอน ยามนั้นชื่อเสียงของพราหมณ์มานพ
แห่งตักศิลาโด่งดังข้ามแค้วน ข้ามแม่น้ำทุกสาย
เพราะสมาธิที่แก่กล้าทำให้พราหมณ์หนุ่มแสดงฤทธิ์ต่างๆ ได้
กุลบุตรจากวรรณะพราหมณ์กษัตริย์ทุกนครก็ทยอยมาสู่สำนักพร้อมข้าวของแก้วแหวนมีราคา “ทำไมพ่อต้องให้ลูกเดินทางมาเรียนไกลถึงขนาดนี้ละครับ”
“ก็ที่นี้อาจารย์เขาดี มีชื่อเสียงไงละลูก
พราหมณ์หนุ่มปฏิเสธองค์ชายที่จะไม่สอนการสาธยายมนต์อีกต่อไป
ดูสิใครๆ ก็พาลูกมาเรียนที่นี่กันทั้งนั้น เจ้าต้องตั้งใจเรียนให้ดีนะลูก” “ครับพ่อ” มีคนกล่าวขานกันไปแพร่หลายว่าฤทธิ์อันเกิดจากสภาวะหนึ่งของจิต
ในสมาธิสร้างความอัศจรรย์เกิดขึ้นบ่อยครั้ง
อาจารย์ทิศาปาโมกข์ได้มาเยี่ยมพราหมณ์หนุ่มเพราะรู้เหตุที่พราหมณ์หนุ่มไม่สามารถสาธยายมนต์ได้
“ฮู ฤทธิ์สูงจริงๆ ลอยได้ ตั้งนานแน่ะ อาจารย์ท่านนี้เก่งจริงๆ” แต่แล้วก็เกิดอัศจรรย์ยิ่งกว่าแสดงฤทธิ์ เมื่อวันหนึ่งพราหมณ์มานพผู้ขลังในมนต์
กลับไม่อาจสาธยายมนต์ใดๆ ได้เลยสักบทเดียว
อาจารย์ทิศาปาโมกข์ได้ให้โอวาทแก่พราหมณ์หนุ่ม
“วันนี้อย่าเข้ามารบกวนอาจารย์อีกเลยองค์ชาย มนต์อื่นใดก็ไม่มีให้ได้เรียนได้อีกแล้ว อาจารย์ไม่สามารถร่ายมนต์ได้อีกแล้วศิษย์เอ๋ย” ครั้งนั้นอาจารย์
ทิศาปาโมกข์ผู้รู้เห็นเหตุแห่งความเสื่อม ก็กลับมาให้โอวาท
พราหมณ์หนุ่มผู้เศร้าหมองรู้เหตุแห่งการดับทุกข์และเข้าสู่โสดาปัตติผล
“ศิษย์เอ๋ย เมื่อใดจิตขุ่นมัว ด้วยเพราะมีจิตใจกิเลสบังตา แม้มนต์ที่เคยเชี่ยวชาญก็เสื่อมถอยลง ไม่อาจคล่องแคล้วได้อีก” “ศิษย์ผิดไปแล้วศิษย์ไม่น่าให้กิเลส
เข้ามาครอบงำจิตใจเลย” “ศิษย์เอ๋ย ความสงบแห่งจิตเรานั้น ดุจกับสายน้ำ เมื่อไม่ขุ่นมัว ก็ย่อมเห็นหมดทุกตัว สัตว์น้ำและกรวดทราย เห็นประโยชน์ทั้งตน
และผู้อื่นได้ฉันนั้น” เมื่อทรงประกาศอริยสัจพราหมณ์ผู้หม่นหมองแห่งสาวัตถี ก็ตั้งอยู่ในโสดาปัตติผล รู้เหตุรู้ทาง รู้วิธีดับทุกข์นั้น
ในพุทธกาลนั้น พราหมณ์แห่งตักศิลา กำเนิดเป็นพราหมณ์ในสาวัตถี
อาจารย์ทิศาปาโมกข์เสวยพระชาติเป็น พระพุทธเจ้า
Desktop Version
